Daxuyaniya Nadia Murad û parêzer Amal Clooney

Di 15ê Îlona 2023an de, li ser daxwaza Hikûmeta Iraqê, Encûmena Asayişa Navdewletî bi biryara 2697 (2023) ji bo dadperweriya DAIŞê gav paşde avêt. Di biryarnameyê de erkê Tîma Vekolînê ya Neteweyên Yekbûyî ji bo dadgehkirina tawanên ku ji aliyê DAIŞê ve hatine kirin piştî salekê di 17ê Îlona 2024an de bi dawî tîne. Di heman demê de ji Sekreterê Giştî yê Neteweyên Yekbûyî raporek di meha Çile de daxwaz dike û UNITAD di Adara 2024 de bi dawî dike.

Ev biryara ji nişka ve bêyî şêwirdarîya bi kesên rizgarbûyî yên dîlgirtina DAIŞê re hat dayîn, tevî ku di 12ê Îlonê de ji aliyê komek ji 48 rêxistinên mafên mirovan ên navdewletî û Îraqî ve ku hişyarî dabûn metirsiya tevgereke wiha, û daxuyaniyeke bi vî rengî ya xelatgira Nobelê Nadiya. Murad û parêzerê wê Amal Clooney di heman rojê de.

UNITAD 5 sal berê ji aliyê Encumena Ewlekariyê ve hat avakirin da ku bikaribe delîlên tawanên DAIŞê li ser erdê li Iraqê kom bike. Di wê demê de diyar bû ku ev berhevkirina delîlan wê bibe gava yekem û piştre jî dozgerî. Di civîna Encûmenê de ku biryara 2379 ya damezrandina UNITADê qebûl kir, nûnerê Swêdê "pêşwazî li qebûlkirina biryarê kir, ku gaveke yekem a girîng e ji bo dadgehkirina berpirsên hovîtiya ku ji aliyê DAIŞê ve hatine kirin." Balyozê Amerîka da zanîn ku ev biryar gaveke yekem a girîng e ji bo çareserkirina pirsgirêka lêkolîna tawanên ku jenosîd jî di nav de ye. Fransa razî bû ku "tevkariya Encumena Ewlekariyê ji bo birêvebirina dadweriyê ... divê wekî gava yekem be." Û Brîtanya, ku destê wê di projeyê de hebû, soz da ku "ji bo dadwerîkirina DAIŞê dê dem, sebir û îrade bixwaze, lê divê dadwerî were cîbicîkirin ji ber ku em deyndarê wan kesên ku êş kişandine ku bi pêş ve biçin, her çend rê dirêj be.”

Lêbelê, di civîna ku roja Înê kêmtirî 20 deqe berdewam kir, Encûmena Ewlekariyê erka UNITAD bi dawî kir. Civata Ewlekarî li şûna zelalkirina çawaniya delîlên ku ji aliyê UNITAD ve hatine berhevkirin dê niha ji bo dadgehkirina DAIŞ ji bo nijadkujî û tawanên li dijî mirovahiyê werin bikar anîn, Encumena Ewlekariyê perspektîfên dadmendiyê sînordar kir. Şîroveyên dewletan piştî dengdanê tekez kirin ku UNITAD "derfet" daye kesên saxbûyî ku şahidiyê bikin - lê çi armanca wan bû ku wiya bikin, carinan di xetereyek mezin de, ger ew neyê bikar anîn da ku berpirsiyarên destdirêjiya wan mehkûm bikin?

Biryara 2170 (2014) ya Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî, ku li gorî Beşa VII ya Peymana Neteweyên Yekbûyî hate pejirandin, bang li dewletan dike ku "li gorî qanûnên navneteweyî yên guncan, ji çekdarên biyanî yên terorîst ên DIŞIê hesab bidin." Lê niha Encûmenê bi xwe ev yek ji wan re zehmet kiriye. Heya niha, dadgehên Almanî tenê ew in ku DAIŞ ji tawanên navdewletî berpirsyar dibînin, di nav wan de tenê sê dadgehkirin li cîhanê ku tê de çekdarekî DAIŞê bi jenosîdê hat mehkûmkirin. Heta îro, Iraqê dadweriya ICC qebûl nekiriye û qanûnên xwe ji bo sûcdarkirina jenosîd, tawanên li dijî mirovahiyê an tawanên şer nekiriye. Dadgehkirina kesayetiyên DAIŞê li Iraqê ji aliyê NY ve wek binpêkirina pîvanên navdewletî hat dîtin. Û ji ber ku Îraq cezayê îdamê di dadgehkirinên weha de bi kar tîne, UNITAD nayê asteng kirin ku delîlên xwe bi Îraqê re li gorî rêgezên UNê yên guncan parve bike. Yên rizgarbûyî jî bi gelemperî bêbaweriya xwe ya ji pêvajoyek tenê neteweyî parve dikirin.

Ji Sekreterê Giştî yê Neteweyên Yekbûyî hat xwestin ku "herî dereng di 15ê Çileya 2024an de raporekê pêşkêşî Encumena Ewlekariyê bike ku tê de pêşniyarên ji bo cîbicîkirina vê daxwazê ​​destnîşan dike, ligel rêzgirtina bi tevahî ji serweriya Iraqê." Bi dîtina me, girîng e ku Neteweyên Yekbûyî eşkere bike ku:

• Di amadekirina raporê de dê bi kesên rizgarbûyî re şêwir kirin û nêrînên wan li ber çavan bên girtin;

• Her pevguhertina delîlan bi Iraqê re dê li gorî şert û mercên UNITAD û rêzikên UNê yên guncan be;

• Tevî beşdarbûna Iraqê di diyarkirina "formên" ji bo parvekirina delîlan di çarçoveya biryara nû de, divê hevkariya bi dewletên sêyemîn re di sala dawî ya xebata UNITADê de li gorî bendên biryara 2379 berdewam bike;

• Her pevguhertina delîlan bi rêxistinekê re divê bi tevahî li gorî şertên razîbûnê (an jî wekî din) ku ji hêla her mexdûr an şahidek ve hatî peyda kirin re têkildar be;

• Divê UNSC di destpêka sala 2024an de civîneke lezgîn bicivîne ji bo gotûbêjkirina bikaranîna delîlên ku ji aliyê UNITAD ve hatine komkirin, di nav de di dadgeheke navdewletî de ku dikare endamên DAIŞê ji ber tawanên navdewletî mehkeme bike, wek ku rizgarbûyan û parêzerên wan pêşniyar kirine, di nav de daxwaznameyên berê ji Encûmena Ewlekariyê re.

Cihê mixabiniyê ye ku Konseya Ewlekariyê ev gav ji edaletê dûr xistiye. Ev pêvajo dikare were xilas kirin - lê tenê heke dewlet wê bikin pêşînek.

Nadia Murad û Amal Clooney